Na seminarium "Pachnica dębowa oraz inne gatunki chronione związane z alejami przydrożnymi a problem modernizacji dróg" przybyło blisko 90 gości, wśród których licznie reprezentowane były zarządy dróg wszystkich szczebli: od przedstawicieli GDDKiA z Olsztyna i Gdańska, poprzez ZDW w Olsztynie, liczne zarządy dróg powiatowych i urzędy gmin. Zjawili się także przedstawiciele Parków Krajobrazowych, naukowcy przyrodnicy - zwłaszcza reprezentujący Uniwersytet Warmińsko-Mazurski oraz miłośnicy alej z szeregu organizacji pozarządowych działających na terenie Mazur, Warmii i Powiśla.

Spotkanie odbyło się w sali Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie, w ramach programu "Drogi dla Natury", wspieranego przez Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Spotkanie otworzył dyrektor RDLP Jan Karetko – gospodarz spotkania. Przywitał zebranych gości, a zwłaszcza panów wicewojewodę Jana Maścianicę (wojewoda objął swoim patronatem to wydarzenie), Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska pana Stanisława Dąbrowskiego, który seminarium przewodniczył, oraz Roberta Pipczyńskiego ze Stowarzyszenia Eko-Inicjatywa, współorganizatorów seminarium. Zebranych pozdrowił także Mirosław Pampuch - starosta olsztyński. Odczytano ponadto list od wiceministra środowiska Janusza Zaleskiego, w którym dziękował za zaproszenie na seminarium i życzył owocnych obrad. Spotkanie było również okazją do wręczenia panu Janowi Karetko odznaczenia za zasługi dla ochrony środowiska.

W pierwszej części seminarium zostały omówione przyrodnicze aspekty alej. Dr Andrzej Oleksa z Uniwersytetu w Bydgoszczy w swoim wystąpieniu wyjaśnił, dlaczego aleje są tak cenione przez przyrodników. Wskazywał na fakt, że aleje, mimo że zostały stworzone przez człowieka, stanowią cenny i unikalny ekosystem – wielu gatunków w nich występujących nie spotyka się w żadnym innym środowisku.
Dr Lucjan Rutkowski z Uniwersytetu w Toruniu omówił gatunki drzew występujące w alejach, ich historię i preferencje siedliskowe.
Dr Anna Zalewska  z Uniwersytetu w Olsztynie opowiedziała o porostach występujących na korze drzew przydrożnych. Przedstawiła podstawowe gatunki porostów objęte ochroną, podkreślając, że wiele z nich występuje najczęściej w alejach ze względu na specyficzne warunki fizyko-chemiczne. Organizmy te znajdują zastosowanie jako wskaźniki alej o największej wartości przyrodniczej. Zaznaczyła, że działania naprawcze i kompensacyjne wycinek są w gruncie rzeczy niemożliwe, gdyż nie jest możliwe przenoszenie porostów z wycinanych drzew na nowe stanowiska.

O najbardziej znanym mieszkańcu starych drzew - pachnicy dębowej, jej biologii oraz występowaniu, opowiedział Robert Gawroński z Morąskiego Stowarzyszenia Miłośników Przyrody. Przedstawił zakres odbywającej się inwentaryzacji tego gatunku, która jest realizowana w ramach Programu "Drogi dla Natury". Zasygnalizował on także, z jakimi problemami boryka się ochrona gatunkowa pachnicy, przedstawiając je na przykładzie wybranych dróg województwa warmińsko-mazurskiego, w tym objętych ochroną w ramach specjalnego obszaru ochrony siedlisk "Aleje Pojezierza Iławskiego".

Pan Dyrektor RDLP Jan Karetko przybliżył metody gospodarowania w lesie, które sprzyjają występowaniu gatunków chronionych związanych ze starymi drzewami. Zadeklarował gotowość przyjmowania na gruntach Lasów Państwowych kłód drzew stanowiących siedlisko chronionych, które musiały być usunięte z pasów drogowych. Zaproponował także podjęcie współpracy z zespołem programu „Drogi dla natury” w celu uzyskania pełniejszego obrazu występowania pachnicy w lasach.

Pani Marzena Zwierowicz opowiedziała o wynikach inwentaryzacji alej warmińsko-mazurskich, przeprowadzonej przez Ośrodek Badania i Dokumentacji Zabytków w Olsztynie. Przedyskutowała także prawne narzędzia ochrony alej: drogę krajobrazową, park kulturowy, pomnik przyrody i wpis do rejestru zabytków.

Dr inż. Piotr Tyszko-Chmielowiec przedstawił genezę i główne założenia programu „Drogi dla Natury”, omówił także krótko dotychczasowe efekty działań prowadzonych przez przyrodników w partnerstwie z zarządcami dróg. W trzech regionach Polski posadzono już 3000 drzew przy drogach publicznych, na 30 000 zaplanowanych w projekcie. Na Dolnym Śląsku udało się zapobiec zbędnemu usunięciu wielu drzew – siedlisk chronionych organizmów, bez uszczerbku dla bezpieczeństwa użytkowników dróg.

Pani Natalia Kita z Dolnośląskiej Służby Dróg i Kolei przedstawiła obowiązki zarządcy drogi wynikające z przepisów prawnych– zarówno w zakresie bezpieczeństwa na drogach, jak i ochrony przyrody. Omówiła także korzyści z trwającej od prawie roku współpracy z Fundacją EkoRozwoju w zakresie konsultowania wniosków o wycinkę drzew oraz sadzenia drzew.

Pan Robert Pipczyński ze Stowarzyszenia Eko-Inicjatywa zwięźle przedstawił realizację projektu „Drogi dla Natury” na terenie województwa warmińsko-mazurskiego i pomorskiego. W ramach tego projektu do tej pory posadzono wraz z zarządami dróg 1 000 drzew, z planowanych do końca 2011 roku 10 000.

Dr hab. Jacek Hilszczański z Instytutu Badawczego Leśnictwa zaprezentował metodykę rozpoczętych właśnie badań nad możliwością zastosowania skrzynek wypełnionych rozdrobnionym drewnem jako potencjalnego miejsca rozwoju larw pachnicy dębowej w razie sytuacji awaryjnych (np. podczas wycinek). Badania te mają charakter nowatorski, gdyż jak dotąd nie dowiedziono, że w warunkach polskich pachnica może przejść swój cykl rozwojowy w tego rodzaju sztucznych konstrukcjach. Według dr Hilszczańskiego na taką możliwość wskazują wyniki badań szwedzkich.

Pan Marcin Ryś reprezentujący GDDKiA w Gdańsku, w prezentacji pod prowokacyjnym tytułem „Człowiek czy żuczek?”, przedstawił na przykładzie drogi krajowej nr 55 w gminie Gardeja dylematy na jakie napotykają drogowcy próbując pogodzić wymogi bezpieczeństwa ruchu i ochrony przyrody.

Dyrektor Zarządu Dróg Wojewódzkich w Olsztynie Tomasz Szczyglewski w ramach swego wystąpienia zaprezentował krótki film przedstawiający plany modernizacji dróg wojewódzkich o największym znaczeniu. Komentując podkreślił, że konieczne jest dążenie do kompromisu między bezpieczeństwem ruchu a względami ochrony przyrody.

Pani Alina Kreńska reprezentująca olsztyński oddział GDDKiA omówiła procedury i wyzwania związane ze spełnianiem wymogów ochrony przyrody w przygotowaniu i realizacji inwestycji na drogach krajowych. Podkreśliła potrzebę rzetelnych inwentaryzacji przyrodniczych na etapie poprzedzającym projektowanie drogi. Poinformowała także o zasadach sadzenia drzew przy tych drogach oraz o ochronie alej na przykładzie odcinka drogi nr 58 w Dłużku.

Dyrektor Stanisław Dąbrowski przedstawił rolę i procedury RDOŚ w realizacji zadań ochrony przyrody, szczególnie tych związanych z ochroną gatunków związanych z zadrzewieniami przydrożnymi. Obok stosowania i egzekwowania obowiązującego prawa, RDOŚ angażuje się także w negocjacje z Zarządem Dróg Wojewódzkich na rzecz zmniejszenia przyrodniczego kosztu inwestycji drogowych.

W dyskusji padały argumenty, także emocjonalne - zarówno w obronie alej, jak też wspierające ich wycinkę, motywowaną potrzebą modernizacją dróg. Miłośnik alej spod Giżycka, Tomasz Kurzyca, pryncypialnie skrytykował film zaprezentowany przez dyrektora Szczygielskiego, zarzucając mu tendencyjność poprzez odwoływanie się do emocji i współczucia dla ofiar wypadków drogowych. Zakwestionował także powoływanie na eksperta od bezpieczeństwa ruchu drogowego Krzysztofa Hołowczyca, który jego zdaniem, jako promotor szybkiej jazdy, nie jest w tej roli wiarygodny. Krytycznie odniósł się do tytułu prezentacji Marcina Rysia „Człowiek czy żuczek?”, jako przykładu na używanie retoryki konfliktu, która uniemożliwia osiągnięcie kompromisu i z góry stawia przyrodę na pozycji straconej. Z kolei Leszek Brzozowski, wicestarosta nidzicki, oświadczył, że „jeśli drzewa mają być usunięte, to będą usunięte”, podkreślając, że choć przyroda jest atutem regionu, to modernizacja dróg jest warunkiem jego rozwoju.

Dyrektor Tomasz Szczyglewski oraz prof. Czesław Hołdyński wskazywali, że główny ciężar ochrony alej powinien spoczywać na powiatach i gminach, w których zarządzie znajduje się większość dróg w województwie. Dr Andrzej Oleksa zwrócił uwagę, że chociaż długość dróg wojewódzkich jest stosunkowo niewielka względem szlaków innej rangi, to jednak wzdłuż nich występują najcenniejsze walory przyrodnicze. W związku tym na ZDW spoczywa szczególna odpowiedzialność za ich zachowanie.

Podsumowując, można stwierdzić, że uczestnicy seminarium w rzeczowy sposób starali się przedstawiać różne aspekty i poglądy wobec kwestii wycinki drzew przydrożnych. W porównaniu z poprzednimi debatami na ten temat więcej było prób wzajemnego zrozumienia i osiągnięcia kompromisu, który pozwoliłby na minimalizację szkód dla przyrody przy osiągnięciu poprawy jakości i bezpieczeństwa ruchu drogowego na Warmii i Mazurach.

Dziękujemy wszystkim uczestnikom spotkania oraz organizatorom, a szczególnie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie za stworzenie dobrych warunków i atmosfery sprzyjających konstruktywnej debacie.

Następnego dnia, 24 września, także w siedzibie RDLP, odbyło się robocze spotkanie poświęcone omówieniu głównych wyzwań oraz trudności stojącym na drodze skutecznemu uwzględnianiu przepisów ochrony przyrody w branży drogowniczej.